Васіль Быкаў

У папярэдніх сваіх разважаньнях я часта падкрэсьліваў важны пранцып у мастацтве фатаграфіі, які можна сфармуляваць так: усё ў адным. Гэта значыць адлюстраваньне самых характэрных і тыповых прыкметаў і сутнасьці зьявы ў адным фота. Такім было фота Рыгора Барадуліна, зробленае Сяргеем Шапранам, “Маці эмігрантаў” Даратэі Лянж (не экспанавалася), “Лукашызм альбо цёмнае царства” невядомага аўтара, “Начны Манмартр” Брасаі і інш.

            З усіх фатаграфіяў Васіля Быкава ёсьць адна, дзе ў абліччы гэтага вялікага чалавека адбіўся ўвесь ягоны лёс, відаць уся яго балесная, далёка схаваная душа, тая душа, якая ў людзей выяўляецца ня так ужо й часта, бо кожны яе беражэ.

            Гэтая фатаграфія была надрукаваная ў газэце “Народная Воля” ў дзень сьмерці Быкава. Відаць тыя, хто яе зьмяшчалі на паласу разьвітаньня, разумелі тое самае, пра што я кажу.

            Фота ёсьць удалай выдрукоўкай са здымка меншага маштабу. Аўтар не пазначаны. Але газэта стала нібы сааўтарам гэтага твора. Я перазьняў яго з газэты і пры мінімальнай тэхнічнай папраўцы зьмясьціў тады ў “Беларускіх Ведамасьцях” і ў некаторых кніжках.

            У працэсе выдруку я зразумеў, што нічога ня трэба правіць, нават слабыя адбіткі газэтных радкоў, што відаць на сьветлых месцах партрэта. Такая фатаграфія, якая ёсьць, -- гэта ўжо фота-графічны твор з выкарыстаньнем сродкаў выразнасьці паліграфіі. Зерне, растр, графічны кантраст – тое, што ў іншым месцы выяўляецца як тэхнічны недахоп, -- тут усё працуе на графічную выяву і вобраз пісьменьніка (тэхнічныя характарыстыкі ацэньваюцца як сродкі эстэтычнай выразнасьці). Выяўленча ўсё глядзіцца прыгожа. Графічны кантраст узмацніў успрыняцьце вобраза.

            Зьвяртаю ўвагу на вочы Быкава – жывыя, разумныя і трагічна-балесныя. У гэтым позірку я чытаю ягоную “Доўгую дарогу да дому”, галоднае дзяцінства пад бальшавікамі, вайну ад Масквы да Бэрліна, барацьбу за творчае існаваньне сярод навалачы і здрады. Гэта погляд моцнага, адкрытага чалавека, які шмат перажыў, шмат разумее.

            Пісьменьнік глядзіць проста ў аб’ектыў. А гэта стварае ўражаньне дыялёгу: “ён і мы”, “ён і я”. Прынцып партрэта, калі чалавек глядзіць у аб’ектыў, выклікае часам вельмі моцнае эмацыйнае ўражаньне. Вядома, не заўсёды, але бываюць моманты, калі ў позірку адбіваецца канцэнтрацыя духа і гісторыя душы. Партрэт Быкава якраз такі.

            Графічная структура фота узмацняе, абагульняе і адначасна -- аддаляе вобраз. Ён глядзіць на нас тут, і нібы адтуль, здалёку, пасьля доўгай дарогі, чалавек, які прадбачыў нішчэньне нацыі і цёмны час. Сумленьне і гонар нашай вялікай беларускай літаратуры.

Гімн Беларускі гучыць.

Гэта мы яго сьпяваем – Фронт.

Рэквіем па няволі.

Ода для прышласьці

Над магілай Быкава

2003 г.